Prema pretpostavkama i historijskoj literaturi nastanak prvih ljudskih zajednica na prostoru današnje teritorije Kalesije uticalo je niz činilaca. Osnovni je prirodnogeografski položaj sa Sprečkim poljem u kojem dominira rijeka Spreča, dok su primarnu ulogu za nastanak prvih naselja imali brdoviti obronci jugoistočnog djela planine Majevice i sjeveroistočni obronci planine Javornik te dolina rijeke Spreče kojom prolaze putne komunikacije još od najstarijih vremena.

Prvi pouzdani tragovi ljudskih naselja na Kalesijskom području datiraju iz perioda eneolita (bakarnog doba) koji zahvata vremenski period od prije 4500. god. prije nove ere. Na prelazu iz III u II milenij stare ere desila se velika seoba naroda poznata pod nazivom Indoevropska seoba, uslovljena pronalaskom metala. Ta seoba pokrenuta je iz područja evroazojskih stepa i kretala se prema Perziji, Indiji i Evropi. Val doseljenika zapljusnuo je Balkanski poluotok pa tako i područje Bosne i Hercegovine.

Pronađeni materijalni ostaci opsidijana na Gradini kod naselja Jajići jasno upućuje na kasnoneolitsku starost najgornjeg sloja u ovom nalazištu. Dosadašnjim istraživanjem i slučajnim nalazima gradinskih naselja na našem prostoru nađeno je nešto arheološkog materijala kao što su razna oruđa i predmeti što potvrđuju pretpostavke o davnoj prisutnosti života i naseljenosti ovog kraja. Takvi tragovi postoje i u susjednim područjima odnosno općinama koje neposredno graniče sa Kalesijom kao što su Gornja Tuzla, Donja Tuzla, Zvornik, Živinice, Sapna i dr.

Najvažnija prethistorijska naselja na našem području su gradina kod Jajića, zatim Kosovača kod Kusonja i gradina u Mešanovićima (Gornje Petrovice), a ima ih ukupno sedam.

Krajem II milenija stare ere desio se novi val migracija poznat u historiji kao Egejska seoba, kada su na prostor Bosne i Hercegovine doselila mnogobrojna Ilirska plemena. Brojni arheološki ostaci svjedoče o prisustvu Breučkih plemena na širem prostoru Kalesije kao što su gradinska naselja, razni predmeti, oruđa kao i kipovi iranskog boga Mitre. Jedan takav spomenik – kip pronađen je kod sela Dardagana općina Zvornik. To naselje je desetak kilometara istočno udaljeno od Kalesijske teritorije. Ta plemena pretežno su se bavila stočarstvom, te se pretpostavlja da su gradinska naselja bila i sjedišta plemenskih starješina.

Kako dolina rijeke Spreče omogućava dobre uvjete za razvoj zemljoradnje, rijeka Spreča mogućnost za ribolov a obronci planine Majevice i Javornika za lov pretpostavlja se da su Ilirska i Panonska plemena osim stočarstva bavili zemljoradnjom, lovom i ribolovom. Tokom I milenija stare ere tri velika događaja odredila su sudbinu bosanskih Ilira i Panona. Od VII stoljeća st. ere počinju kulturne i trgovačke veze sa Grcima.

Početkom IV stoljeća st. ere iz Francuske i sjeverne Italije na Balkan su prodrla Keltska plemena koja su sa sobom donijela kulturu mlađeg željeznog doba kao što su lončarsko kolo, plug, grablje i druge razne alate. Najveći uticaj ostavili su na prostoru sjeveroistočne Bosne gdje su se najduže i zadržali. Treći i najsudbonosniji događaj za pomenuta plemena desio se krajem III stoljeća stare ere kada Rimljani počinju osvajati prostore naše zemlje do konačnog pokoravanja ilirskih i panonskih plemena 6 – 9 godine nove ere. Tada dolazi do značajnih promjena u oblasti društvenog, političkog, ekonomskog i kulturnog života. Pod rimskom upravom ostali su duže od 500. godina. Za vrijeme rimske prisutnosti višekonfesionalna i viševjerska izmiješanost još više dolazi do izražaja. Ona je dosegla tolike razmjere da je koegzistiralo čak desetak nacija, četrdesetak vjera i klanjalo se pedesetdvojici bogova. U našim krajevima Rimljani su gradili ceste koje su imale privredni i vojni značaj a jedna takva je cesta Slavonski Brod – Odžak – Gradačac – donja Tinja i Sprečom vodila je dalje na istok ka Konjević Polju (Argentarija) odnosno cestu Argentarija – Salona (Solin kod Splita) , zatim naselja gradinskog tipa, unaprijedili su zemljoradnju, zanatstvo, trgovinu a poseban interes pokazali su razvoju rudarstva i metalurgije. U rimskom razdoblju gradinska naselja na prostoru Kalesije nastavila su kontinuitet iz ranijeg prethistorijskog doba. Najbolje svjedočanstvo predstavljaju arheološki ostaci iz pomenutog perioda na gradinama ovog područja kao što su dijelovi predmeta rimske keramike, posuđa te rimski bakarni novac i dr.