Pod patronatom pojedinih zvaničnika Srpske pravoslavne crkve na području sjeveroistočne Bosne već duže vrijeme odvija se aktivnost na prekrajanju historije naših krajeva, ponajviše kroz “otkrivanje” lokaliteta sa ostacima objekata koji se onda proglašavaju “drevnim” crkvama i manastirima, i na kojima se potom pod firmom obnove podižu crkve i manastiri. Kao osnova za ove poduhvate najčešće se koriste mitovi i predanja, kojima srpski narod u Bosni i šire ne oskudijeva, sve bez ikakvog naučnog i historijskog utemeljenja.
Ranije se, zahvaljujući mitologiji, za skoro sve crkve i manastire u Bosni uzimalo da su nastali u doba nemanjićkih vladara u 13. i 14. vijeku, iako njihova vlast nikada nije dosezala tako daleko na zapad. Kada su pitanju manastiri na ovom području, poznati etnolog Milenko Filipović u svojim istraživanjima o manastirima na našem području (Papraća, Lomnica, Tavna, Ozren) dokazao je da su oni izgrađeni polovinom 16. bijeka, dakle u osmanskom periodu Bosne i uz dozvolu osmanskih vlasti.
Crkveni zvaničnici pozivaju se najčešće na predanja lokalnog hrišćanskog stanovništva, mada im je dobro poznato da su Milenko Filipović i drugi etnolozi utvrdili da je ovdašnje hrišćansko stanovništvo porijeklom iz istočne Hercegovine i Crne Gore, i da je ovdje doseljeno uglavnom krajem XVIII i početkom XIX vijeka i kao takvo na može biti izvor predanja o ranijim vremenima.
Ove poduhvate počeo je bivši i kontraverzni vladika Kačavenda, koji je prije pet šest godina isforsirao gradnju manastira u Rožnju (opština Sapna) navodno na temeljima manastira iz VIII vijeka, a kojeg nema nigdje u historijskim izvorima.
Najnoviji istraživački poduhvat iz zvorničko – tuzlanske eparhije odnosi se na “veliko otkriće” kod lokaliteta Gradina iznad naselja Mramorak u sadašnjoj opštini Osmaci (do agresije područje opštine Kalesije). Prema vijestima na portalu ove eparhije i vijestima na elektronskim i drugim medijima u RS, radi se o “otkrivanju crkvine”, koja bi po njima po prvim vijestima mogla biti iz doba srednjeg vijeka, a po najnovijim čak iz 2. vijeka nove ere, maltene iz doba Isusa Hrista. Iskopavanja na ovom lokalitetu vodi Muzej Semberije iz Bijeljine, ali već na prvi pogled, dosad objavljene fotografije ne pokazuju da zidine imaju neka bitna obilježja crkava (apsida i dr). Biće zanimljivo vidjeti koliko će stručnjaci angažovani na ovim istraživanjima podleći klimi koju su oko ovog arheološkog lokaliteta po oprobanom receptu već stvorile crkvene vlasti ove eparhije.
Dostupni historijski izvori ne pominju nikakvu crkvu na tom području. Opširni popis bosanskog sandžaka iz 1604. godine, koji inače pedantno navodi sve one koji su u vrijeme popisa zatečeni na nekom području, ne pominje postojanje popova ni kaluđera niti u Mramorku niti u okolnim naseljima, dok ih u obližnjoj Papraći i naseljima oko manastira Lomnice precizno navodi. Iznad sela Mramorak nalazi se lokalitet Gradina, u čijoj blizini se nalazi i nekropola stećaka. Na Gradini su još do kraja osmanskog perioda živjeli “bezi sa Gradine”, kako ih je zvalo okolno stanovništvo, a njihove posjede sredinom XIX vijeka preuzeli su sarajevski Fadilpašići i u njihovom posjedu su bili Mramorak, Osmaci i mnoga naselja širom istočne Bosne, o čemu svjedoče gruntovne knjige iz austrougarskog perioda. Moguće je da su ove iskopine ostaci objekata koje su oni podigli na Gradini, a koji su vremenom porušeni nakon njihovog odlaska iz ovog područja.
NTV/Novi Zeman